Trải qua hàng nghìn năm lịch sử giá trị của nhân sâm trong hỗ trợ chữa bệnh và tăng cường sức khỏe không bị mai một đi mà ngược lại còn được ghi nhận qua hàng loạt kết quả của các công trình nghiên cứu khoa học của những chuyên gia đầu ngành. Lật lại lịch sử y học thế giới chúng ta sẽ càng hiểu rõ hơn về công năng tác dụng của nhân sâm đã ghi chép trong nhiều cuốn điển dược nổi danh y học Đông y. Vậy nhân sâm là gì mà nhiều người lại sử dụng nhiều như vậy, đặc biệt Việt Nam là thị trường tiêu thụ nhân sâm tốt nhất Châu Á.
Nhân sâm là gì?
Nhân sâm có tên khoa học là Panax ginseng thuộc họ cuồng, cây có hóa, lá 3 nhánh rất hiếm trong tự nhiên. Panax ginseng được nhà khoa học C.A.Mey mô tả lần đầu tiên với giới khoa học từ năm 1842, dù trước đó nền y học phương đông đã có hàng thế kỷ sử dụng nhân sâm trong y học, tuy nhiên dấu mốc 1842 đánh dấu những bằng chứng đầu tiên về nghiên cứu lâm sàng tác dụng của nhân sâm đối với sức khỏe.
TÀI LIỆU ĐÔNG Y: Nhân sâm là 1 thảo dược quý hiếm thuộc 4 loại thuốc quý “sâm – nhung – quế – phụng” hàng nghìn năm của đông y, trong tự nhiên nhân sâm vô cùng khó trồng, hàng nghìn năm chỉ được tìm thấy trong những khu rừng già nguyên sinh, thuộc vùng Cao Ly nay thuộc CHDCND Triều Tiên và Hàn Quốc (nơi có 70% diện tích là đồi núi). Thời đấy, sở hữu 1 hộp nhân sâm là sở hữu 1 nguồn năng lượng dồi dào cho sức khỏe, đến ngày nay y học hiện đại đã có hàng trăm công trình nghiên cứu chứng minh công dụng, giá trị của nhân sâm.
Nhân sâm phân bố ở đâu?
Nhân sâm phân bố nhiều ở Châu Á nhưng chỉ có 1 số quốc giá có điều kiện phù hợp với đặc tính sinh trưởng khắt khe của nhân sâm là Trung Quốc, Cao Ly (nay là CHDCND Triều Tiên và Hàn Quốc).
Đất nước Cao Ly cũ có 1 dãy núi trải dài từ Bắc đến Nam là vùng Geumsan (금산) nối tiếng là vùng đất hoang sơ, nguyên sinh cho nhân sâm và nấm linh chi sinh trưởng và phát triển. Đây là dãy núi trù phú nhất của Cao Ly có điều kiện đất đai, khí hậu, ánh nắng mặt trời rất thích hợp cho độ tuổi của sâm, bởi vậy sâm ở đây chất lượng không vùng nào sánh bằng.
Sau năm 1945 do địa chính trị thay đổi Cao LY bị chia cắt thành CHDCND Triều Tiên và Hàn Quốc, tuy nhiên 2 quốc gia vẫn khai thác sâm trên vùng núi Geumsan, khác là Triều Tiên “bế quan tỏa cảng” chỉ khai thác sử dụng trong nước còn Hàn Quốc phát triển xây dựng nhân sâm trở thành thương hiệu quốc gia.
Nhân sâm ở đâu tốt nhất?
Dãy núi Geumsan (금산) dịch theo tiếng việt là Kim cương với lịch sử hơn hàng nghìn năm trồng sâm, phía triều Tiên gọi là núi seorakasen, Hàn Quốc gọi là dãy Geumgansan. Dãy Geumgansan án ngữ ngay thượng nguồn sông Geum với độ cao hơn 4000m nên núi Geumgansan được thừa hưởng long mạch của đất trời, thổ nhưỡng phong phú, tự nhiên, khí hậy phù hợp nuôi dưỡng sâm trong 4 – 6 năm giùa dưỡng chất.
Hiện nay do khan hiếm sâm tự nhiên, Hàn Quốc đã đẩy mạnh mô hình sâm trồng theo quy chuẩn tốt nhất
– Đất đai phì nhiên, màu mỡ với 3 tầng đất khác biệt: Đất thịt, đất cát và đất cái
– Khí hậu, nhiệt độ trong năm không quá 25 độc C, mùa đông tuyết rơi suốt 3 tháng, mùa hè mát mẻ, không nóng bức
– Nguồn nước: Án ngữ ngay thượng nguồn sông Geum, thừa hưởng dòng nước mát lạnh.
Với sự khác biệt về điều kiện, môi trường sống đã tạo nên 1 thương hiệu nhân sâm danh giá nhất thế gới.
Bào tuổi trẻ online số ra ngày 7/11/2017 có bài “nhân sâm có tác dụng thế nào đến sức khỏe” trong đó ghi rõ về sự liên quan giữa nơi sâm sinh sống và chất lượng của sâm như sau:
“Đặc tính sâm có được khác biệt là do môi trường nó mọc, vậy nên sâm ở các khu vực khác nhau có tác dụng cũng khác nhau. Sâm hoang dã thường mọc ở sườn núi với độ cao trên 1.100m, mang sinh khí của núi trời nên có thể làm cho cơ thể con người kiện tráng như núi cao vững chãi”.
Nghiên cứu thành phần của nhân sâm
Theo trang điện tử duoclieu.edu.vn là website thông tin về các loại dược liệu được phát triển bởi trường Đại học Dược Hà Nội có đăng tải bài viết về cây nhân sâm chỉ rõ thành phần của nhân sâm như sau:
Thành phần chính là các saponin triterpenoid tetracyclic nhóm dammaran gọi chung là ginsenosid. Khi thủy phân glycosis bằng acid sẽ thu được 2 aglycon chính là pannaxadiol và panaxatriol, về sau khi thủy phân lại cho thấy aglycon không thật vì dưới tác động của axit thì mạch nhanh bị đóng vòng lại. Là của nhân sâm của chứ saponin loại dammaran, 1 số thành phần khác cũng có trong nhân sâm là acid oleanolic (Ginsenosid Ro (=acid oleanolic + 2 glucose + glucuronic acid), tinh dầu, các phytosterol, glucan.
Tổng quát: Trong thân rễ và củ có tổng 32 hợp chất saponin triterpen các nhóm khác nhau, trong đó có 30 chất là saponin dammaran là thành phần chính phát huy các tác dụng chính của nhân sâm, 7 hợp chất polyacetylen, 17 acid béo trong đó cs acid palnitic, stearic, oleic, linoleic, 17 acid amin với 8 loại acid amin cần thiết cho cơ thể, 20 nguyên tố vi lượng như Mn, Fe, Co, Se… và các thành phần khác như glucid, tinh dầu.
Thành phần Saponin là gì?
Saponnin là tổng hợp các chất Ginsenosides Ro, Re, Rg1, Rg2, RG3, Rh1, Rh2, Ra1, Ra2… có tác dụng rất tốt trong việc điều trị bệnh.
Lưu ý: Saponin là chất quan trọng nhất trong nhân sâm có tác dụng phát huy các công năng chữa bệnh của tất cả các thành phần trong nhân sâm, hàm lượng saponin cũng là hàm lượng lớn nhất, quyết định giá trị của nhân sâm. Thông thường nhân sâm tươi phải đạt đủ số năm từ 4 – 6 năm tuổi mới đủ các hàm lượng saponin cần thiết. Vì vậy sâm tự nhiên quý, sâm rừng chỉ có giá trị cao khi có tuổi đời từ 4 năm tuổi trở lên, các loại sâm 2,3 năm tuổi thường được dùng để chế biến món ăn bổ dưỡng, ít được dùng trong chữa bệnh hay ngâm rượu thuốc quý.
Nhân sâm 6 năm tuổi được đánh giá tốt nhất vì tuổi đủ dinh dưỡng để khai thác, quá tuổi lại không tốt bằng đủ tuổi, vì bước sang năm thứ 7 củ bắt đầu già đi dưỡng chất bắt đầu giảm dần, vì vậy nhiều củ sâm to đùng nhưng dưỡng chất hầu như không được còn bao nhiêu.
Công dụng của nhân sâm đối với sức khỏe
Trong nghiên cứu Tây Y:
Theo trang điện tử duoclieu.edu.vn là website thông tin về các loại dược liệu được phát triển bởi trường Đại học Dược Hà Nội có đăng tải bài viết về cây nhân sâm chỉ rõ công dụng của nhân sâm như sau
Ginsenosid hoặc dịch chiết từ nhân sâm có tác dụng dược lực được nghiên cứu lâm sang rất cụ thể cho các kết quả như sau:
- Kháng sinh histamin: Giảm hiện tượng có thắt ruột gây ra.
- Kháng cholin: Giảm co thắt ruột trên chuột lạng cô lập
- Giảm lượng cholesterol của huyết thanh trên chuột bạch
- Tăng sự tỉnh táo
- Chống stress ở chuột thí nghiệm
- Tăng khả năng nhận biết nhanh chóng, lưu giữ trí nhớ cho chuột
- Kích thích tổng hợp RNA trên gan chuột
- Chuyển hóa glucose thành glycogen, ngăn ngừa hiện tượng glycogen, ngăn ngừa hiện tượng acid lactic và acid pyruvic trong cơ của chuột, từ đó cũng caaos nhanh chóng năng lượng cho cơ hoạt động.
- Giảm sốt, giảm đau do thấp khớp
- Tác dụng kích dục
- Tác dụng kích thích miễn dịch
- Bảo vệ cơ thể với các lượng bức xạ tốt hơn ionol
- Nghiên cứu trên chuột sử dụng nhân sâm có tác dụng kéo dài thời gian sống khi chuột bị nhiễm trypanosom, ngăn ngừa cơn sốt của thỏ khi bị nhiễm vi khuẩn thương hàn, làm giảm độ viêm trên chân chuột.
Tác dụng nghiên cứu trên người: Sử dụng dịch chiết nhân sâm có sự cải thiện rõ rệt về tinh thần cũng như thể lực, đặc biệt ở người có tuổi cho thấy sự nâng cao của tuần hoàn máu, tim, não, do đó tăng cường trí nhớ, tăng cường độ làm việc và sự tập trung rõ rệt.
Riêng với Panaxan của nhân sâm chiết xuất dịch có tác dụng chống tiểu đường, độc tính nhân sâm lại thấp nên khá an toàn nếu dừng đúng liệu lượng.
Tham khảo thêm công trình nghiên cứu tây y công dụng của nhân sâm
- Giáo sư Kimura giảng viên nghiên cứu ĐH Toyama Nhật Bản đã chứng minh nhân sâm giúp giảm lượng đường trong máu bằng chức năng kích thích sự điều tiết insulin.
- Giáo J.S của Kyungbuk National University, bác sĩ Yamamoto của Bệnh Viện Nissei ,Osaka và bác sĩ Yoshida của Bệnh viện Yawatahama Municipal chứng minh kết quả thí nghiệm lâm sàng bệnh nhân dùng thường xuyên nhân sâm giúp giảm lượng đường, giảm cả các triệu chứng về hoa mắt, chóng mặt, mỏi mệt…
- Giáo sư Ueki Đại học kumamoto tiến hành khảo sát công dụng chống bệnh ung thư với 11 thảo dược (1961) và phát hiện sâm đỏ có tác dụng ức chế tết bào ung thư khối gây u báng bụng.
- Bác sĩ T.K.Yun Bệnh viện Ung bướu Hàn Quốc chứng minh tác dụng của sâm lên các tế bào ung thư, hỗ trợ tiêu diệt, làm chậm quá trình lây lan bệnh, kết quả được công bố tại bài phát biểu “tác dụng của nhấn ân lên sự hoạt động của tế bào ung thư” diễn ra 8/9/1987 tại Hội Nghị ung thư Châu Á – Thái Bình Dương.
- Bác sĩ nakanishi Bệnh viện Matsuyama Red Gross Nhật chứng minh nhân sâm có công dụng chuyển hóa lipid trong cơ thể nên ngăn ngừa được sự hình thành mảng xơ vữa và cục máu đông trong lòng động mạch. Thí nghiệm dược nghiên cứu trên 31 nam, nữ năm 1980.
- Giáo sư C.N.Joo đại học Yonsei nghiên cứu tác dụng nhân sâm lên loại thỏ bị béo phì, lượng mỡ trong máu cao cho thấy tác dụng giảm lượng cholesterol trong máu, đồng thời chuyển hóa lipid và ngăn hình thành mảng xơ vữa trong thành mạch.
- Nhà dược lí học I.I.Brekhman người Nga là nghiên cứu chứng minh tác dụng của nhân sâm trong tăng cương sức khỏe, giúp chống lại các tác hại của môi trường.
- Bác sĩ Petkov tại Viện nghiên cứu dược học sophia đưa ra báo cáo trong hội thảo dược học quôc stees lần thứ 2 tại Czechoslovakia (1963) chứng minh: Nhân sâm giải phóng năng lượng hormone, chống lại căng thẳng, mệt mỏi, giảm stress cho người sử dụng.
- Bác sĩ petkov – Viện nghiên cứu dược lý Bulagari cũng là người chứng minh sự liên hệ giữa sâm và sự hoạt động của não bộ, đề tài thực hiện t4/1989 cho thấy nhân sâm giúp cải thiện trí nhớ, tăng khả năng tiếp thu, tăng cường hoạt động não bộ.
Trong nghiên cứu Đông y
Nhân sâm được sử dụng rất lâu đời tại các nước Á Đông phần lớn đều được đưa vào các cuốn dược điển lưu giữ từ đời này qua đời khác. Có ghi chép cụ thể tại website dược liệu của ĐH Dược Hà Nội như sau:
“Dùng sâm trong trường hợp suy nhược cơ thể khi ốm nặng, làm việc quá sức, mệt mỏi, suy giảm sinh lý, liệt dương, ngủ không ngon, ăn kém, tiêu hóa kém, mỏi mệt. Đặc biệt sâm được ghi nhận chống lão hóa, chống stress, ngăn ngừa hình thành cục máu đông, mảng xơ vữa, mỡ trong thành động mạch, hỗ trợ làm giảm lipid máu, giảm tình trạng gan nhiễm mỡ. Dùng sâm thường xuyên sẽ thấy trí óc minh mẫn, tăng sự tập trung, khả năng lưu giữ của não bộ, tăng cường miễn dịch đặc hiệu của hệ thống đề kháng cơ thể”.
– Nguồn: Báo Tuổi trẻ
Hướng dẫn sử dụng và cách dùng nhân sâm đúng nhất
Có rất nhiều cách sử dụng nhân sâm nhưng để có cách sử dụng nhân sâm đúng nhất không làm mất đi dưỡng chất của nhân sâm thì phải làm theo công thức sử dụng nhân sâm của người Hàn Quốc:
Sâm hầm thịt gà
Sâm hầm thịt gà là món ăn rất phổ biến tại Hàn Quốc, được người Hàn sử dụng hàng ngày hỗ trợ tăng cường sức khỏe và bồi bổ cơ thể. Trên thế giới công thức chế biến món sâm hầm thịt gà của người Hàn được xem là chuẩn mực, bất cứ du khách nào đến Hàn cũng phải nếm thử hoặc học cách chế biến để nấu cho người thân ăn. Người Hàn nấu sâm hầm thịt gà từ gà mái tơ hoặc gà chân đen cùng 3 – 5 g sâm tươi, sâm nhét vào bụng gà, khâu lại hầm cho đến khi gà chín, thường không sử dụng thêm gia vị, tuần có thể ăn 2, 3 lần.
Món sâm hầm thịt gà phù hợp với phụ nữ, người già, trẻ em từ 14 tuổi trở lên học hành căng thẳng, người mới ốm dậy, kém ăn, mất ngủ, cơ thể suy nhược, sức đề kháng kém, đặc biệt nam giới lao lực nhiều, thường xuyên sử dụng bia rượu, cần hồi phục thể lực nhanh chóng.
Lưu ý: Sâm hầm thịt gà là món ăn bổ dưỡng rất phổ biến tại Hàn nhưng chỉ Hàn Quốc mới có hương vị đặc trưng riêng do được hầm từ nhân sâm tươi mới nhổ lên. Quý vị người nhà bị ốm, mỏi mệt nếu muốn chế biến nên tìm mua nhân sâm Hàn Quốc tươi chính gốc.
Rượu nhân sâm tươi Hàn Quốc
Rượu nhân sâm tươi Hàn Quốc là loại rượu truyền thống được xếp trong hàng thượng hạng tại xứ sở kim chi. Rượu sâm được ngâm từ loại rượu trắng truyền thống thơm ngon, đặc biệt nhân sâm dùng để ngâm rượu phải là loại nhân sâm tươi được nhổ ở dãy núi Geumgansan từ 6 năm tuổi trở lên, loại sâm 2,3,4,5,6 củ 1 kg, đây là thời gian tiêu chuẩn và trọng lượng tốt nhất để sâm đạt hàm lượng saponin theo đúng khuyến cáo. Sâm dưới 6 năm tuổi, sâm non ngâm rượu sâm rất ít giá trị, nước ngâm sâm nhạt, hương vị sâm không thơm, sử dụng ít tác dụng. Rượu sâm có thể sử dụng sau 3 – 6 tháng ngâm, tùy vào mục đích ngâm để tăng cường sức khỏe hay chữa bệnh sẽ sử dụng số lít rượu tương ứng. Trong tăng cường sức khỏe 1 kg sâm tương ứng 7 – 10 lít rượu, dùng để chữa bệnh 3 – 5 lít.
Tại Hàn Quốc rượu nhân sâm thường được dùng để tiếp đón khách quý, làm quà biếu chính khách như biểu tượng của đất nước. Do công năng tác dụng to lớn nên rượu sâm còn 1 số nước Châu Á khác ngâm và sử dụng, điển hình như Việt Nam với công dụng chính tăng cường sức khỏe, tăng cường khả năng sinh lý, hồi phục sức khỏe…
Sâm ngâm mật ong
Sâm ngâm mật ong là vị thuốc đông y được người Hàn sử dụng trong suốt mùa đông, giúp giữ ấm cơ thể, tăng cường thể lực, sức đề kháng cho cơ thể chống trọi lại với nhiệt độ âm tại Hàn. Sâm ngâm mật ong thích hợp với mọi đối tượng, người già, trẻ em độ tuổi đi học (không dùng thường xuyên), nam giới, phụ nữ…
Sâm ngâm mật long phải là loại sâm từ 6 năm tuổi trở lên, có trọng lượng 2,3,4,5,6 củ/kg, sâm sau khi rửa sạch, làm khô nước thì thái lát mỏng ngâm cùng mật ong rừng trong bình thủy tinh, sau 1 tháng có thể sử dụng bằng cách ăn trực tiếp hoặc pha nước ấm uống vào các buổi sáng, tuần sử dụng 2 – 3 lần.
Trà nhân sâm
Trà nhân sâm rất phổ biến tại Hàn, được xem là vị trà không thể thiếu để dâng lên vua chúa, trà nhân sâm thường được pha từ nhân sâm tươi thái lát hoặc nhân sâm khô (còn gọi là hồng sâm, bạch sâm). Trà sâm có tác dụng thức tỉnh tinh thần, cho trí óc minh mẫn, tinh thần thoải mái, sử dụng lâu dài giúp cơ thể khỏe mạnh.
Cách pha trà nhân sâm tương tự như pha trà sen của Việt Nam, nên uống vào buổi sáng, trưa, hạn chế dùng vào buổi tối có thể gấy tỉnh táo, mất ngủ với những người khó ngủ.
Lưu ý: Mỗi cách dùng nhân sâm phù hợp với 1 đối tượng và thể trạng khác nhau, vì vậy tùy vào sở thích, điều kiện đặc điểm để lựa chọn cách sử dụng nhân sâm phù hợp, nên dùng đều đặn theo định kì 3 – 6 tháng để phát huy tối đa hiệu quả của nhân sâm, nhưng chỉ dùng với liều lượng ít mỗi ngày, tuần 2 – 3 lần, không dùng nhiều.
Một số lưu ý quan trọng khi dùng sâm
Theo bài đăng trên báo tuổi trẻ https://tuoitre.vn/nhan-sam-co-tac-dung-the-nao-den-suc-khoe-20171107105013313.htm có lưu ý thêm về 1 số đối tượng không nên dùng nhân sâm như sau:
- “Nhân sâm là loại thuốc bổ khí đầu vị, song không phải dùng cho mọi đối tượng, người thường xuyên bị đầy bụng, trướng bụng, căng tức bụng sôi bụng, phân nát, lỏng hoặc bị tiêu chảy không dùng sâm”.
- “Nếu bị đau bụng, tiêu chảy nặng dùng sâm nguy hiểm đến tính mạng”.
- “Người bị nôn mửa, trào ngược dạ dạy – thực quản, tăng huyết áp cũng không nên dùng, vì sâm làm tăng giảm huyết áp thất thường, dễ làm tăng huyết áp, dẫn đến tai biến mạch máu não”.
- “Phụ nữ mang thai không dùng sâm”
- “Người mất ngủ nhưng sưc skhoer kém muốn dùng sâm chỉ dùng buối sáng, chiều tuyệt đối không dùng tối, liều lượng mỗi lần chỉ 2 – 3g/ngày”.
- “Lô sâm – đầu sâm phải cắt bỏ, bởi dễ gây nôn, không dùng kèm với vị lê lô và ngũ linh chi”.
- “Trẻ em có thể yếu, kém ăn, chậm phát triển có thể dùng sâm nhưng không được dùng sớm bởi có thể gây kích dục”.
Một số thành phẩm làm từ nhân sâm
Với công năng tác dụng to lớn nhân sâm được sử dụng làm nguyên liệu chế biến 1 số sản phẩm tăng cường sức khỏe, điển hình như:
Sâm tươi 6 năm tuổi ( 3 củ/kg, 4 củ /kg, 5 củ /kg, 6 củ / kg, 10 củ /kg, 12 củ/kg)
Nhân sâm Hàn Quốc khô 6 năm tuổi
Là sản phẩm cao cấp được tinh chế từ công thức tinh luyện hồng sâm truyền thống của người Hàn, chỉ người Hàn mới có công thức này. Củ sâm phải đặt 6 năm tuổi, loại 2,3,4, 5 củ 1 kg, sau khi tinh luyện được gọi là hồng sâm, màu đỏ sậm, hương vị rất thơm, sờ xong hương vẫn lưu lại trên tay. Công dụng đặc hiệu, rất tốt trong tăng cường sức khỏe, bồi bổ cơ thể, hỗ trợ hồi phục…
Cao hồng sâm Hàn Quốc
Là sản phẩm được làm từ hồng sâm 6 năm tuổi hảo hạng, tinh luyện thành dạng cao sệt, cao thơm ngon, đặc sánh, màu nâu đậm phù hợp với người già, người muốn tăng cường sức khỏe. Sản phẩm rất thích hợp làm quà biếu.
Tinh chất hồng sâm Hàn Quốc
Dạng nước thường được kết hợp với các loại dược liệu khác như nấm linh chi, hương vị thơm ngon, dễ uống, có thể dùng hàng ngày, phù hợp với người lao động nặng, tập thể thao cần bổ sung sinh lực nhanh chóng.
Trên đây là những thông tin cần biết về nhân sâm, được tìm hiểu trích dẫn từ các tài liệu chính thống, tạp chí khoa học. Người dùng sâm ngoài trang bị những kiến thức trên nên tự tìm hiểu thêm về nhân sâm để có cách lựa chọn và sử dụng sâm tốt nhất.
Đặc biệt hiện nay nhân sâm Hàn Quốc được bày bán tràn lan trên thị trường, 1 số nơi không có nguồn gốc rõ ràng thường được trà trộn giữa nhân sâm Trung Quốc (tất nhiên sâm Trung Quốc chất lượng không tốt như sâm Hàn, giá thành cũng rẻ hơn), khách hàng càng phải cẩn trọng để mua được nhân sâm tốt cho sức khỏe.